Zarys historii Parafii Raba Wyżna

Wieś Raba, założona na surowym korzeniu w wyniku prężnej akcji osadniczej, prowadzonej od lat 50-tych XVI wieku, należała do kompleksu dóbr Wawrzyńca Spytka Jordana z Zakliczyna herbu Trąby (1518-1568). Określenie na tzw. surowym korzeniu tyczyło się lokacji od podstaw na terenie dotąd niezamieszkałym i nie zagospodarowanym. W dokumentach założoną w ten sposób wieś określano jako Villa novae radicis. Według Rejestru poborowego z roku 1581 osada ta składała się z 43 gospodarstw. Były wśród nich 23 półłanki, jeden łan sołtysi, osiem zagród z rolą i dwie zagrody bez roli a także trzech komorników, tyleż samo rzemieślników oraz folusz.

O tym jak wyglądała pierwsza świątynia w Rabie, dowiadujemy się z akt wizytacji przeprowadzonej z polecenia biskupa krakowskiego księcia kardynała Jerzego Radziwiłła herbu Trąby przez kanonika kapituły tarnowskiej ks. Krzysztofa Kazimierskiego herbu Biberstein. Kiedy przybył tutaj w 1596 roku, zastał na miejscu malutki kościółek pod wezwaniem św. Stanisława Biskupa i Męczennika, zbudowany w 1581 roku prawdopodobnie już przez spadkobierców Spytka Jordana a zatem przez jego córkę Annę żonę Kacpra Zebrzydowskiego. Wyglądał bardzo skromnie. Zbudowany z drewna, posiadał dzwon oraz sygnaturkę. Były w nim drewniana chrzcielnica i puszka komunijna a także monstrancja z miedzi. Świątynia posiadała trzy ołtarze, natomiast nad tęczą pomiędzy nawą i prezbiterium wisiał krzyż. W zakrystii przechowywano osiem ornatów, jedną kapę oraz dwie komże. Z ksiąg wyliczyć można Mszał Rzymski papieża św. Piusa V (Missale Romanum, Romae 1570), agendę Hieronima Powodowskiego (zbiór modlitw, nabożeństw, błogosławieństw i poświęceń) a także Biblię w przekładzie św. Hieronima, tzw. Septuagintę oraz łacińską Postyllę czyli zbiór kazań przeznaczonych na cały rok liturgiczny.

Sama miejscowość w owym czasie była filią parafii w Rabce. Ten okręg parafialny obejmował także wsie: Chabówkę, Olszówkę, Słone, Skomielną Białą, Rokiciny i Ponice; w 1596 r. weszły do niego miejscowości Skawa, Zaryte oraz Rdzawka. Jednak kiedy dokładnie została założona w Rabie Wyżnej parafia trudno powiedzieć, ponieważ brak jest aktu jej erygowania. Niemniej jednak jak wynika z dokumentów, ówczesny proboszcz Rabki oraz Drogini koło Myślenic, Grzegorz z Krzyszkowic (Krzyszkowski) był jednocześnie rządcą kościoła w Rabie. Utrzymywał tutaj wikariusza – Mateusza z Żywca odstępując mu nawet całe dochody.

Warto nadmienić, iż w 1591 roku istniała Rabie szkoła parafialna. W 1616 roku wybudowano dla niej osobny budynek, a kierownik szkoły (zwany wówczas rector sholae) w 1665 roku posiadał już własny dom z ogródkiem. Oprócz szkoły działał także przykościelny szpital, stanowiący rodzaj domu dla ubogich, przytułku dla biednych i chorych. W 1765 roku dom szpitalny, w którym mieszkało sześć osób składał się z sypialni, dwóch izb oraz stajni.

Na początku XVII wieku a dokładnie w 1618 r. Raba Wyżna posiadała już pełne prawa parafialne – był to patronat szlachecki. Wśród miejscowości należących do parafii były Bielanka, Rokiciny, Sieniawa oraz połowa Spytkowic. Druga połowa wchodziła w skład fary w Jordanowie (dopiero w 1758 roku Spytkowice uzyskały swoją własną parafię). W latach 60-tych XVII wieku wybudowano w Rabie nowy murowany kościół, który otrzymał wówczas także całe uposażenie od prawnuka Wawrzyńca Spytka Jordana, Kacpra Sierakowskiego herbu Ogończyk. Pragnął on w ten sposób spełnić intencje swoich przodków, wszczęte przed 80 laty a dotychczas jeszcze nie dokończone.

Nowy kościół w Rabie Wyżnej został konsekrowany w 21 niedzielę po Zesłaniu Ducha Świętego 1668 roku, która wówczas wypadła dnia 14 października. Konsekracji tej dokonał biskup sufragan krakowski Mikołaj Oborski. Świątynia, ta nosząca wezwanie św. Stanisława Biskupa i Męczennika oraz św. Anny miała jeden dzwon, który nosił datę 1678, natomiast w 1732 r. ufundowano drugi, mniejszy. Kolejny dzwon dla parafii, jak sam podaje w Kronice parafialnej ofiarował sam proboszcz ks. Gottfried Fitz wraz z parafianami. Odlano go w 1858 r. w czeskim Ołomuńcu. Prawie wszystkie one zostały zrabowane przez wojska austriackie podczas I wojny światowej, reszty zaś dopełnili Niemcy w 1941 roku.

W wieku XIX przystąpiono w Rabie Wyżnej do rozbudowy istniejącego kościoła parafialnego. Prace trwały przez dwa lata, od 1841 roku. Dobudowano dzwonnicę, gdyż do tej pory była oddzielna (prawdopodobnie drewniana), położono nowy dach i poszerzono świątynię. Całość poświęcił dziekan makowski ks. Marcin Leśniak dnia 8 IX 1843 roku Natomiast ponownej konsekracji po przebudowie dokonał podczas wizytacji kanoniczej dnia 13 VIII 1848 roku. biskup tarnowski Grzegorz Józef Wojtarowicz. W ołtarzu głównym umieszczono obraz patrona, św. Stanisława, zaś w jednym z bocznych ołtarzy obraz nieznanego artysty pt. Opłakiwanie Chrystusa, wzorowany na dziele o tym samym tytule Aannibala Carracciego, włoskiego malarza przełomu XVI i XVII wieku. Uwagę zwracał także XVIII wieczny obraz Matki Bożej Rabiańskiej, słynący łaskami i do dziś otoczony lokalnym kultem. Trzeba przyznać, że świątynia ta była potężna jak na owe niezwykle trudne czasy i stanowiła spore przedsięwzięcie dla mieszkańców.

W tym okresie a dokładnie w 1847 roku został założony nowy cmentarz, gdyż używana do tej pory przykościelna nekropolia była już nie wystarczająca. Cmentarz wokół kościoła w Rabie Wyżej, funkcjonujący od początku założenia parafii, będący ostatnim miejscem spoczynku dla mieszkańców Raby, Bielanki, Sieniawy, Rokicin a do 1758 roku także połowy Spytkowic był już po prostu za mały. Wiązało się to także problemem szalejących w ciągu I połowy wieku epidemii, min tyfusu (nazywanego wówczas „grasującym powietrzem” lub pomorem). Co więcej klęski nieurodzaju spowodowały niewyobrażalne straty. Z lektury ksiąg metrykalnych wynika, iż w samej tylko Rabie w 1847 roku umarło 455 osób (w całej parafii 877) natomiast w sąsiednich Spytkowicach w tymże roku zmarło 511 osób. Ówczesny proboszcz ks. Gottfried Fitz w takich oto słowach pisał na kartach Kroniki parafialnej o tamtych czasach:

„W tym roku 1847 dla braku żywności, ludzie z głodu umierali, dotknięci ręką Sprawiedliwego Boga, bezwątpienia za swoje wykroczenia; gdziekolwiek na drodze, w krzakach, przy kopie to mogłeś zoczyć człowieka z głodu zmarłego; w tutejszej Parafii trzecia część parafian z głodu umarła. Dla tak licznie zmarłych nie wystarczał już cmentarz żeby ich zwłoki pochować można było, tedy zostało inne miejsce na cmentarz za wsią obrane, na roli Piekarczykówce, które to miejsce krzyżem drewnianym i wyobrażeniem Jezusa Chrystusa ukrzyżowanego, na blasze wymalowanego, ozdobionem zostało, a przez Wielmożnego
X. Marcina Leśniaka Dziekana Makowskiego dnia 21-go Września 1847 poświęconym
zostało (…)”.

W wyniku II wojny światowej wielu mieszkańców wsi opuściło swoje domy. Dnia 2 września 1939 roku przez wieś przetoczyła się bitwa między Niemcami a polskim wojskiem. Linia niemiecka szła od góry Jamne w stronę kościoła w Rabie i Spytkowicach, natomiast polska linia obrony od klasztoru Sióstr Urszulanek w Rokicinach poprzez Łysą Górę aż do Wysokiej. W wyniku tej bitwy spłonęło w dolnej części Raby ok. 40 domów. Zginęło kilkanaście osób cywilnych oraz żołnierzy. W tym dniu całkowicie ograbiono również domy parafialne w Rabie Wyżnej oraz w Sieniawie ze sprzętu, książki z bibliotek spalono. Następnego dnia 3 września Niemcy zatrzymali sporą grupę mężczyzn idących na niedzielną mszę do kościoła. Zostali oni wywiezieni do obozu pracy w miejscowości Mauthausen na terenie Austrii. Władze okupacyjne w okresie od 18 października do 6 grudnia 1942 roku w czasie epidemii czerwonki zamknęły kościół parafialny. Książę Metropolita Krakowski Adam Stefan Sapieha zezwolił wtedy na odprawianie mszy we dworze Państwa Głowińskich – właścicieli Raby Wyżnej oraz w domu ówczesnego kościelnego Pana Klemensa Grochala.

We wrześniu 1941 roku Niemcy zabrali z kościoła parafialnego oraz kaplic na terenie całej parafii wszystkie dzwony. Również całe otoczenie kościoła w Rabie, pola plebańskie, cmentarz przykościelny były zastawione czołgami i amunicją. W domu parafialnym przez kilka miesięcy mieszkały ciągle zmieniające się władze okupacyjne.

Od 1946 roku rozpoczęto prace mające na celu odbudowę wsi zniszczonej podczas wojny. Już w roku 1947 dla parafii w Rabie Wyżnej kupiono nowy dzwon o wadze 300 kg z napisem: „Na cześć Niepokalanego Serca Królowej Różańca ofiarują parafianie w Rabie Wyżnej w r. 1947”. Dwa kolejne dzwony o imionach „Józef” i „Stanisław” zakupiono w 1968 roku.

Lata 80-te XX wieku to okres stopniowego odłączania się miejscowości należących do parafii Raba Wyżna. Samodzielna parafia w Sieniawie została erygowana przez metropolitę krakowskiego, kard. Franciszka Macharskiego dekretem z dnia 1 II 1983 roku. Jej pierwszym proboszczem został mianowany pochodzący z Nowego Targu ks. Tadeusz Kubowicz (1943-2010), który bardzo szybko przystąpił do budowy nowej świątyni. W 1986 roku zaczęto gromadzić materiały, budowę rozpoczęto rok później natomiast prace zostały zakończone w 1989 roku Kamień węgielny, pochodzący z grobu św. Piotra w Rzymie i poświęcony przez papieża Jana Pawła II, wmurował metropolita krakowski dnia 21 X 1990 roku Nowy kościół, zbudowany na dawnych terenach dworskich, naprzeciw dworku dawnych właścicieli Sieniawy (Rodziny Sierakowskich następnie Borowskich, Zduniów i Głowińskich) nosi wezwanie Niepokalanego Serca Matki Bożej. Jego projekt wykonał mgr inż. architekt Tadeusz Jędrysko. Niezwykle cennym jest obraz umieszczony w ołtarzu głównym. Został on namalowany przez artystkę Marię Przyborowską z Warszawy. Jej mąż, oficer Wojska Polskiego po 17 IX 1939 roku dostał się do niewoli radzieckiej i osadzony w obozie jenieckim w Starobielsku, został przez NKWD zamordowany w Katyniu w kwietniu 1940 roku Malarka przyjechała do Sieniawy rok później i zamieszkała początkowo w Domu Ludowym (obecnie budynek starej plebanii, koło drewnianego kościółka) a następnie na Kotarbówce u Państwa Heleny i Stanisława Chrobaków. W ich domu powstało szereg obrazów a wśród nich ten przedstawiający Niepokalane Serce Najświętszej Marii Panny. W 1956 r. przekazała go w prezencie ks. proboszczowi Józefowi Polońskiemu. Obraz z jego woli umieszczono w sieniawskim kościółku, a po wybudowaniu nowej świątyni został do niej przeniesiony.

Już w 1982 roku ks. proboszcz Wacław Heczko podjął starania o budowę nowego kościoła w Bielance. Jego budowę rozpoczęto 6 września, a plac budowy poświęcił bp. pomocniczy krakowski Jan Pietraszko. Podczas wizytacji kanonicznej w czerwcu 1983 roku ks. bp Albin Małysiak poświęcił kamień węgielny z grobu św. Piotra w Rzymie. Natomiast poświęcenia nowej świątyni, noszącej wezwania Najświętszego Serca Pana Jezusa i św. Maksymiliana Marii Kolbego dokonał 6 XI 1983 roku ks. proboszcz Heczko.

Wśród obiektów, które zasługują na szczególną uwagę w Bielance jest stara kapliczka pod wezwaniem Najświętszego Serca Pana Jezusa. Jej powstanie datuje się na rok 1895, kiedy to wykonało ją dwoje gospodarzy: Błażej Domalik i niejaki Sojka. Grunt pod budowę ofiarował natomiast Jakub Kawula. Pierwotnie budynek miał 2,5 metra wysokości, a szerokość i długość wynosiła 2×2 metry. Dach pokryty został gontem. W ołtarzu znalazł się obraz Najświętszego Serca Pana Jezusa a na ścianach bocznych wymalowano świętych Błażeja oraz Macieja czyli patronów osób, które najbardziej przyczynili się do powstania tego obiektu sakralnego w Bielance. W kapliczce odprawiane były nabożeństwa majowe i czerwcowe, różaniec w październiku oraz w listopadzie modlono się za zmarłych. Msza św. była odprawiana raz w roku w czerwcu, w święto Najświętszego Serca Pana Jezusa. Począwszy od połowy lat 50 – tych kapliczkę remontowano kilka razy. W 1954 roku położono świeży tynk, dach przykryto także nowym gontem. Plac naokoło ogrodzono płotem i kupiono dzwon. W 1969 przeprowadzono modernizację. Na strychu kapliczki zagospodarowano pomieszczenie dla kilkudziesięciu osób, był to tzw. chór, na który wchodziło się drabiniastymi schodkami. W tym też czasie ołtarz w kapliczce ozdobiono obrazem Pana Jezusa Cierpiącego, który jest tam po dziś dzień. Od roku 1975 Msze św. były odprawiane w każdą niedzielę i święta. Dnia 12 VI 1977 roku mszę celebrował tutaj metropolita krakowski Ks. Kard. Karol Wojtyła, podczas wizytacji w parafii Raba Wyżna. Oglądając kapliczkę ksiądz kardynał powiedział że, „…czuje się jak w Lourdes, tam też jest w środku mała grota obudowana…”. W maju 2001 roku, kiedy przez Bielankę przeszła trąba powietrzna szczęśliwie ocalała z niej kapliczka.

W Rokicinach Podhalańskich odprawiano początkowo Msze św. w kaplicy zakonnej SS. Urszulanek, natomiast 19 VII 1987 roku rozpoczęło się regularne odprawianie nabożeństw w nowopowstałej, drewnianej kaplicy św. Jana Chrzciciela na roli Karbówce. Dnia 25 XII 1989 roku został podpisany dekret powołujący do istnienia Parafię pod wezwaniem Miłosierdzia Bożego w Rokicinach Podhalańskich z proboszczem ks. Antonim Sycem. Rozpoczęły się także prace przy budowie nowego kościoła. Trwały one od roku 1990 natomiast już w 1992 roku odprawiona została uroczysta pasterka. Poświęcenie nowego kościoła parafialnego nastąpiło 6 VIII 1996 roku podczas uroczystej Mszy św. odprawianej przez metropolitę krakowskiego kard. Franciszka Macharskiego i ówczesnego sekretarza papieża Jana Pawła II, ks. prałata Stanisława Dziwisza. W świątyni warta uwagi jest płaskorzeźba ku czci bł. Klemensy Staszewskiej, siostry przełożonej z klasztoru SS. Urszulanek. 25 I 1943 roku aresztowano ją i osadzono w obozie koncentracyjnym w Oświęcimiu, gdzie zginęła 27 lipca tegoż roku. Została beatyfikowana w grupie 108 męczenników przez papieża Jana Pawła II podczas VII Podróży Apostolskiej do Polski w Warszawie 13 VI 1999 roku.

26 lipca 1998 miały miejsce prymicje Księdza Biskupa Stanisława Dziwisza, pochodzącego z Raby Wyżnej osobistego sekretarza błogosławionego Jana Pawła II. W koncelebrze wzięło udział bardzo wielu hierarchów kościelnych: Marian Jaworski ze Lwowa (obecnie kardynał od 2008 arcybiskup senior archidiecezji lwowskiej), kard. Franciszek Macharski, Edward Nowak, (obecnie arcybiskup emerytowany sekretarz Kongregacji Spraw Kanonizacyjnych), Ryszard Karpiński (od 2011 biskup senior archidiecezji lubelskiej) Tadeusz Rakoczy z Bielska Białej, Albin Małysiak Jan Szkodoń, Tadeusz Pieronek, Stanisław Smoleński z Krakowa. Z pośród około stu kapłanów był m.in. ten, którzy przygotowywał nowego Biskupa do I Komunii świętej (ks. Jan Osadziński), oraz ci co głosili kazanie prymicyjne lub pracowali w rodzinnej parafii, kolegów z tego samego roku święceń.

Bp. Dziwisz w słowie skierowanym do swoich Rodaków w czasie liturgii powiedział m. in. „Jak Raba Rabą to nie było tutaj tylu biskupów !”. Dnia 7 maja 2006 roku odbyły się z kolei prymicje kardynalskie Metropolity Krakowskiego Stanisława Dziwisza. Prymicje połączone były z odpustem parafialnym ku czci św. Stanisława BM i bierzmowaniem młodzieży z Gimnazjum im. Ojca Świętego Jana Pawła II.

W 2000 roku otwarty został Dom Opiekuńczo Leczniczy im. Błogosławionej Siostry Faustyny, który został poświęcony przez ks. Kardynała Franciszka Macharskiego. Zakład świadczy usługi medyczne w zakresie pielęgnacyjnych i rehabilitacji osób dorosłych cierpiących na choroby reumatyczne, ortopedyczno – urazowe, układu nerwowego.W tym też roku powstał na stokach rabskiej góry krzyż milenijny będący wierną kopia krzyża na Giewoncie. Został on poświęcony w Wielki Piątek przez ówczesnego biskupa pomocniczego archidiecezji krakowskiej, a obecnie arcybiskupa metropolitę warszawskiego, kardynała Kazimierza Nycza.

autor: Michał Pietrzak